FLORA van IJSLAND elementen: Betula pubescens , zachte berk

Betula pubescens; de zachte berk is verreweg de belangrijkste natuurlijke boomsoort op IJsland. Deze soort kan je aantreffen op het Noord-Amerikaanse continent, Groenland en IJsland, en verder tot aan ver in Europa (ook in Nederland). Op IJsland is het de enige bomensoort die in de wilde natuur overleeft, hoewel ook de lijsterbes in "berkebosjes" gevonden wordt, meestal zelfs boven de berkjes uitgroeiend. Er wordt veel gespeculeerd over de natuurlijkheid van de hedendaagse berkenbosjes. Het is bekend dat ten tijde van de eerste kolonisatie door de vikingen 30% van IJsland bedekt was met berkenbos. Tegenwoordig is het amper 1%. Wat echter niet bekend is, is hoe vitaal deze "bomen" destijds waren. Tegenwoordig zijn nagenoeg alle berkjes lager dan 2-meter hoog. Maar was dat ook zo voor de Vikingen het eiland betraden? In Nederland wordt de zachte berk makkelijk 20-meter hoog, waarom blijft de IJslandse berk zo laag? Het klimaat? Het is echter ook mogelijk dat door de kap voor weides en brandstof van berkenbomen de natuurlijk voorkomende kruising tussen de zachte berk (boom) en de dwergberk (B.nana - een kruipende soort, meer een tundra soort) de vitaliteit van de boomsoort genetisch sterk heeft beïnvloed! Dit wordt weer tegengesproken door het gegeven dat er wel degelijk goed ontwikkelde berkenbossen zijn op IJsland. Deze komen met name voor in het noorden (nabij Akureuri en Ásbyrgi), in het oosten (nabij Egilsstadir) en in het Thörsmörk gebied. Deze bossen liggen vooral in beschutte dalen.
Van het sap wordt berkenwater gemaakt dat stimulerend werkt op haargroei. Deze wordt verkregen door de sap uit de boom te tappen. Het is lid van de berkenfamilie (Betulaceae).

Enkele opmerkingen over het effekt van de hybriden op Betula pubescens. Vanuit de hybride "pubescens" x "nana" vloeit genetisch materiaal vanuit de dwergberk in de zachte berk. Men denkt dat hierdoor de meeste zachte berkvegetaties bestaan uit struikachtige exemplaren met een polycormische groeiwijze. Met polycormisch wordt bedoeld dat er niet één hoofdstam is maar dat er meerdere stammen vanuit de basis (grondnivo) oprijzen. Deze stammen kennen een dwergroei en groeien in eerste instantie vaak horizontaal voordat ze zich oprichten. Ook zijn de bladeren meer rond-achtig t.o.v. de puntvormige top van de normale blaadjes van de (monocormische) zachte berg. Deze polycormische struik-achtige berkvormen worden gerekend tot de ondersoort "tortuosa". Deze wordt in het Engels mountain birch genoemd: bergberk. Deze ondersoort is verreweg de meest voorkomende vorm op IJsland. De monocormische nominaat vorm van Betula pubescens komt alleen (nog) voor in beschutte bossen en mogelijk een enkele bos die niet door Vikingers/IJslanders gebruikt zijn om grootschalig hout te kappen. Een punt dat nader onderzocht moet worden is of de grootschalige houtkap door de Vikingers de genetische introgressie van nana in pubescens (sterk) gestimuleeerd heeft, waardoor de tortuosa vorm zo dominant is geworden op IJsland.
Meer hierover kan je in de volgende wetenschappelijke artikelen lezen:

Morphological Variation among Betula nana (diploid), B. pubescens (tetraploid) and their Triploid Hybrids in Iceland (Æ. Th. Thórsson, S. Pálsson, A. Sigurgeirsson and K. Anamthawat-Jónsson) - dit artikel gaat over de verschillen tussen de taxa (zie onder voor de 4 verschillende berkentypen).

Birch hybridization in Thistilfjördur, North-east Iceland during the Holocene (Lilja Karlsdóttir, Margrét Hallsdóttir, Ólafur Eggertsson, Ægir Th Thorssón, Kesara Anamthawat-Jónsson) - dit artikel behandelt de historische gegevens over de hybride.

Population structure and genetic variation of fragmented mountain birch forests in Iceland - (Snæbjörn Pálsson, Pawel Wasowicz, Starri Heiðmarsson, Kristinn Pétur Magnússon) - Een studie over de variatie binnen de "tortuosa" (bergberk) vorm.

Konkluderend kan men stellen dat er 4 berkentypes / berkenvormen voorkomen op IJsland:
1) De soort B. nana (dwergberk)
2) De hybride (geen naam)
3) De soort B. pubescens - ondersoort tortuosa (zachte berk: bergberk)
4) De soort B. pubescens - nominaat ondersoort(zachte berk)
Vanwege de verschillende mate van introgressie van nana in pubescens is het niet goed mogelijk om op morfologische kenmerken de groepen uit elkaar te houden.

Meer over de hybridisatie kan je lezen in de pagina over de berkhybride.