LANDSCHAP KENMERKEN

Introductie en historisch perspectief

  Denkend aan IJsland zie ik vulkanen, geysers en hete bronnen; alles bijelkaar een "heet" noords eiland in de noordelijke Atlantische Oceaan tussen Europa en Amerika. Men kan zich afvragen waarom vulkanisme zo een voorname kracht is in dit gebied.

  Geologen zeggen dat er drie bronnen zijn die leiden tot vulkanische aktiviteit:

  Het eerste is niet relevant voor IJsland. Het vindt plaats waar één aardschol onder een andere schuift, terug in de diepte van de mantel van de aarde. Los van vulkanisme zijn deze gebieden bekend om (zeer) zware aardbevingen en tsunami's. Dit gezegd hebbend treden aardbevingen op overal waar er ook sprake is van vulkanisme, inklusief IJsland.

   Wat IJsland zo uniek maakt is dat de twee andere oorzaken van vulkanisme hier samenkomen. Het ligt zowel boven een mantelpluim als boven een de scheur die de Amerikaanse en de Europees(-Aziatische) platen uiteen laat drijven. Andere bekende mantelpluimen komen voor o.a. onder Hawai en de Galapagos eilanden. Anders dan IJsland echter, liggen deze min of meer centraal onder een aardschol. De aardschol beweegt echter over de mantelpluim waardoor steeds nieuwe vulkanische eilanden daar ontstaan. Bij IJsland echter is de de mantelpluim vastgeklonken aan de breuk tussen twee schollen waardoor één steeds groter eiland onstaat.

Schema van de het Noord Atlantische gebied. Het laat de de mid-Atlantische rug zien die de Amerikaanse en Eur-Aziatische plate uiteen doet drijven. Daarbij ligt dan onder IJsland een mantelpluim.

  Voor in te gaan op specifieke IJslandse landschappen, eerst even het grote beeld van de dynamiek van de aarde, met name betreffend de gebieden die we nu kennen als (Zuid en) Noord Amerika, (Afrika) en Europa, gedurende de laatste (200/)50 miljoen jaar geleden.

  De breuk tussen het huidige Noord Amerika en Europa was het laatste hoofdstuk van de vorming van de Atlantische Oceaan. Deze begon ongeveer 200 miljoen jaar geleden toen Afrika en Zuid Amerika uiteeen dreven doordat het zuidelijke superkontinent "Gondwana" scheurde. Noord Amerika (met Groenland) en Europa (Ierland/Schotland/Scandinavië) begonnen pas zo'n 55 miljoen jaar geleden uiteen te drijven bij het uiteenvallen van de noordelijk superkontinent "Laurasië". Zo kunnen we nu basaltformaties vinden langs de Groenlandse kust aan de ene kant en bij Ierland en Schotland aan de andere kant die ooit één waren.

Beroemde kaart van National Geographic die de bodem van de Atlantische Oceaan laat zien en waarmee definitief de theorie van plaat-tectoniek bewezen werd.

   En dan is er de "hot-spot"! Een hot-spot is een gebied op aarde dat ligt bovenop een mantelpluim. Een mantelpluim is een opwaartse stroom van relatief heet materiaal dat zijn oorsprong vindt net boven de kern van de aarde (bedenk, de temperatuur van de kern van aarde is te vergelijken met de buitenlagen van de zon). Mantelpluimen zijn ciraca 100 tot 300km in doorsnede. Geologen menen dat mantelpluimen relatief stabiel op hun plaats blijven terwijl aardschollen in beweging drijven op de mantel. Daardoor lijkt het vaak dat de mantelpluim beweegt waar het eigenlijk de bovenste laag van de aarde beweegt. Hawai laat dit zien: nieuwe eilanden worden gevormd terwijl de aardkorst over de mantel(-pluim) schuift.

   De mantelpluim onder IJsland lag oorspronkelijk onder wat nu het noorden van Noord Amerika is. Terwijl de aardkorst in een noord-westelijke richting dreef kwam de mantelpluim steed meer "westelijk"te liggen (nogmaals de mantelpluim ligt stabiel, de korst beweegt). Als zodanig kwam het onder de mid-Atlantische breuklijn te liggen. Hier drijven de aardplaten Noord Amerika en Eurasie uiteen en blijft de mantelpluim vast op deze positie.


Uit Thor Thordasson: de rode punten laat de beweging van de mantelpluim zien (of eigenlijk de tegengestelde beweging van de aardkorst) van huidig Kanada/Groenland naar huidig IJsland geurende de laatste 70 miljoen jaar.

  Het wordt aangenomen dat de mantelpluim onder IJsland verantwoordelijk is voor de uitstoot van veel magma maar ook voor de opwelling van de aardkorst (door de druk die het naar boven uitoeffent) waardoor IJsland ontstaan is. Dit is inklusief een deel van de zee rondom het land (zie oude NatGeo-tekening hierboven).

  Meeste geologen hangen deze theorie aan. Echter, er zijn er ook die een andere mening hebben. Bijvoorbeeld, Erik Lundin en Tony Doré hebben een theorie ontwikkeld waarvoor geen mantelpluim nodig is om IJsland te laten ontstaan (zie www.MantlePlumes.org). Andere geologen hebben in het verleden ook twijffel geuit over het bestaan van mantelpluimen. Echter, in 20151 verscheen een wetenschappelijk verslag in het blad Science van Eric Hand van een komplexe MRI-achtige tomographisch model van aardbevingen waarmee mantelpluimen aangetoond werden, o.a. de mantelpluim onder IJsland. Erik Hand stelt dat: "(..dit beeindigt..) een meer dan 40jaar durend debat".

1Eric Hand (2015-09-04). "Mantle plumes seen rising from Earth's core". Science. 349 (6252): 1032–1033. doi:10.1126/science.349.6252.1032. PMID 26339001; zie ook Wikipedia pagina over dit onderwerp

 startpagina Landschappen van IJsland
 

Natuur van IJsland Site  in English

Natuur van IJsland Site  English